Projekt Konkursu Pamięci Polsko – Żydowskiej
październik 1996 – wrzesień 1999
Projekt Konkursu Pamięci Polsko – Żydowskiej powstał w Pracowni w październiku 1996 roku, z inicjatywy ówczesnego burmistrza Płońska, który jego realizację powierzył Zespołowi Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta. Celem Konkursu było pozyskanie i przechowanie dla przyszłych pokoleń wspomnień, mogących dopomóc w zrozumieniu, jak kształtowało się poczucie wspólnoty kulturowej w świadomości historycznej Polaków i Żydów. Formułę programową Konkursu pozostawiono otwartą, dzięki czemu zgłaszane prace mogły mieć charakter zarówno wspomnień, dzienników, wywiadów, jak i form literackich, reportaży, felietonów czy zbiorów dokumentacyjnych, szczególny nacisk kładąc jednak na to, by przedmiotem refleksji prac konkursowych były opisy konkretnych faktów i zdarzeń. W oficjalnych komunikatach informujących o Konkursie zwracano uwagę, by nadsyłane prace zawierały przede wszystkim:
- zapisy losów jednostkowych i procesów zachodzących w środowiskach polskich i żydowskich;
- zapisy doświadczeń rodzin żydowskich i polskich, wynikające z ich wzajemnych kontaktów, niezależnie od tego, jakiego czasu dotyczyły ani jakiej natury kontaktów dowodziły (świadczących o wzajemnym porozumieniu bądź o jego braku); brane pod uwagę były także prace ukazujące wspólne aspekty życia społecznego, gospodarczego, religijnego, kulturalnego i obyczajowego, np. wspólne formy spędzania czasu wolnego;
- zapisy doświadczeń wynikających z kontaktów z polskimi i żydowskimi instytucjami kulturalnymi, jak również będących rezultatem oddziaływania twórczości polskiej i żydowskiej.
Jedyną przyjętą przez organizatorów cezurą czasową było ograniczenie problematyki prac konkursowych do doświadczeń XX wieku. Do uczestników Konkursu zwrócono się z prośbą o dokładne określenie, jakiego okresu, typu doświadczeń i czasu dotyczy ich praca. Zdecydowano ponadto, iż główna nagroda Konkursu nosić będzie imię urodzonego w Płońsku pierwszego premiera Izraela, Dawida Ben Guriona. Władze samorządowe Płońska ustanowiły Nagrodę Główną im. Dawida Ben Guriona w wysokości 1.000 $ USA oraz trzy dalsze nagrody dla Laureatów Konkursu o łącznej wartości 2.000 $ USA. Przewidziane zostały również liczne nagrody dodatkowe.
W 1997 roku Pracownia Dokumentacji Dziejów Miasta przystąpiła do realizacji Konkursu, rozsyłając komunikaty do blisko 900 ośrodków i instytucji krajowych i zagranicznych, w tym mediów polskich i polonijnych oraz organizacji żydowskich na wszystkich kontynentach. Do 31 stycznia 1999 r. do Płońska napłynęło 115 prac o łącznej objętości przekraczającej 5000 stron maszynopisu. Zgłoszone one zostały przez 108 uczestników z 15 krajów: 70 prac nadeszło z Polski, 9 prac nadesłano ze Stanów Zjednoczonych, 8 z Izraela, 7 z Ukrainy, po 3 z Wielkiej Brytanii, Szwecji, Danii i Litwy, po 2 z Kanady i Australii oraz po 1 pracy z Niemiec, Republiki Czeskiej, Belgii, Szwajcarii i Indii Zachodnich (Barbados).
Zgłaszane na Konkurs prace napływały do Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta, w której – na czas realizacji projektu – utworzono Sekretariat Konkursu. Tu dokonywano pierwszych lektur nadsyłanych prac, sporządzano ich kopie, a następnie przekazywano Jurorom, którzy kierowali do Pracowni karty ocen poszczególnych prac będące podstawą ostatecznego werdyktu. Przez cały czas trwania zgłoszeń Pracownia przesyłała wszystkim zainteresowanym potwierdzenia zgłoszonych tekstów konkursowych, udzielając zarazem wszelkich niezbędnych informacji i konsultacji. Dla potrzeb dokumentacyjnych Zespół Pracowni wykonywał także opracowania i zestawienia merytoryczne.
Patronat naukowy nad przebiegiem Konkursu Pamięci objął socjolog, prof. Jan Szczepański. W celu oceny prac konkursowych i wyłonienia laureatów burmistrz Płońska powołał Zespół Jurorów Konkursu w składzie: przewodniczący – prof. dr hab. Stanisław Siekierski (Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego) oraz członkowie: red. Andrzej Bernat (miesięcznik „Nowe Książki”), prof. Andrzej Chojnowski (Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego), prof. Bronisław Gołębiowski (Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego) i prof. Franciszek Jakubczak (Centrum Pamiętnikarstwa Polskiego i Polonijnego). Werdykt końcowy Jury Konkursu zawierał 10 prac wytypowanych do nagród i 18 – do wyróżnień specjalnych. Ich wręczenia dokonano w trakcie ostatniego etapu Konkursu, uroczystego Finału, jaki miał miejsce w Płońsku w dniach 6-10 września 1999 roku.